Jyotiba Temple: कोल्हापूरच्या या दैवी स्थळाला भेट देण्याचा सोपा मार्ग! कधी जायचं, काय बघायचं आणि प्रवासाची संपूर्ण माहिती एकाच ठिकाणी!

कोल्हापूर शहरापासून अवघ्या २० किमी अंतरावर, वाडी रत्नागिरीजवळ, महाराष्ट्रातील कोल्हापूर जिल्ह्यात, पवित्र Jyotiba Temple वसलेले आहे. साधारणपणे ३१२४ फूट उंचीवर वसलेले हे भव्य मंदिर भगवान जोतिबांना समर्पित आहे. असं मानलं जातं की भगवान जोतिबा हे ब्रह्मा, विष्णू आणि महेश या तिन्ही प्रमुख देवतांचे एकत्रीकरण आहेत. महाराष्ट्रातील हे एक अत्यंत पवित्र तीर्थक्षेत्र आहे आणि कोल्हापूरच्या तीर्थयात्रा पॅकेजचा हा एक महत्त्वाचा भाग आहे. म्हणजे तुम्ही कोल्हापूरला गेलात तर या मंदिराला भेट दिल्याशिवाय तुमची यात्रा अपूर्णच राहील असं समजा. येथील शांत वातावरण आणि निसर्गरम्य परिसर तुम्हाला नक्कीच प्रसन्न करेल. इथे येताच मनाला एक वेगळीच शांतता मिळते आणि देवाच्या सान्निध्यात असल्याचा अनुभव येतो.

Jyotiba Temple चा इतिहास: जुन्या आठवणींची साठवण

Jyotiba Temple ची निर्मिती तीन वेगवेगळ्या टप्प्यांमध्ये झाली आहे. ऐतिहासिक नोंदीनुसार, कराडजवळील किवळ गावातील नावाजी सायाजी, ज्यांना केदार बाबा म्हणूनही ओळखले जाते, यांनी मूळ केदारेश्वर मंदिर उभारले होते. त्यानंतर १७३० मध्ये, राणोजी शिंदे यांनी ५५ फूट लांब, ३७ फूट रुंद आणि ७७ फूट उंच असलेले सध्याचे जोतिबा मंदिर बांधले. दुसरे केदारेश्वर मंदिर १८०८ मध्ये दौलतराव शिंदे यांनी बांधले, तर रामलिंगला समर्पित तिसरे मंदिर १७८० च्या आसपास मालजी नीलम पान्हाळकर यांनी उभारले. या मंदिराचे बांधकाम हे त्याकाळच्या स्थापत्यकलेचा एक अद्भुत नमुना आहे आणि प्रत्येक टप्प्यात या मंदिराला वेगळी ओळख मिळाली आहे. प्रत्येक टप्पा मंदिराच्या इतिहासाची एक नवीन गाथा सांगतो, जी ऐकून तुम्ही थक्क व्हाल.

Tryambakeswar ला जायचा विचार करताय? जाणून घ्या A to Z माहिती: कसे जायचे, काय पाहायचे आणि कधी जायचे!

Jyotiba Temple ची पौराणिक कथा: देव-दानव युद्धाची गाथा

श्री जोतिबा, ज्यांना केदारेश्वर असेही म्हटले जाते, त्यांना ब्रह्मा, विष्णू आणि शिव या तीन प्रमुख देवतांचे एकत्र रूप मानले जाते. दंतकथेनुसार, या देवतांनी एकत्र येऊन जोतिबांचे रूप धारण केले आणि त्यांनी दुष्ट रत्नासुराचा वध केला. भगवान जोतिबांनी रक्तभोज राक्षसाचाही पराभव करून या भागाला त्यांच्या जुलमी राजवटीतून मुक्त केले. त्यांनी अंबाबाईला राक्षसांविरुद्धच्या लढाईत मदत केली आणि या पर्वतावर आपले राज्य स्थापन केले. ते नाथ संप्रदायाशी संबंधित होते. अशी पारंपरिक श्रद्धा आहे की, या मंदिरात येण्यापूर्वी भाविकांनी कोल्हापूरमधील महालक्ष्मी मंदिरात दर्शन घ्यावे. जोतिबा महाराजांनी त्यांच्या भक्तांना नेहमीच संकटातून वाचवले आहे, त्यामुळे त्यांच्यावर भक्तांची प्रचंड श्रद्धा आहे. ही पौराणिक कथा ऐकल्यावर तुमच्या मनात एक वेगळीच श्रद्धेची भावना निर्माण होईल.

Jyotiba Temple ची अप्रतिम स्थापत्यकला: प्रत्येक कोपऱ्यात एक इतिहास

हेमाडपंथी शैलीत बांधलेले हे मंदिर तीन मंदिरांचा समूह आहे. या मंदिरांची उंच शिखरे आणि नक्षीदार कोरीव काम पर्यटकांना मंत्रमुग्ध करते. आठव्या शतकात आदि शंकराचार्यांच्या मार्गदर्शनाखाली केदारनाथ मंदिर बांधणाऱ्या आचार्यांचे वंशज असलेल्या केदार कारागिरांनी हे मंदिर उत्कृष्ट काळ्या बेसॉल्ट दगडापासून बांधले आहे. याच कारागिरांनी मार्तंड भैरव (खंडोबा), तुळजापूरमधील तुळजा भवानी मंदिर आणि हरिश्चंद्रगडावरील केदारेश्वर मंदिरही बांधले असे मानले जाते. यावरूनच त्यांच्या स्थापत्यकलेची भव्यता आणि निपुणता लक्षात येते. साधारणपणे ५५ फूट लांब, ३७ फूट रुंद आणि ७७ फूट उंच असे हे भव्य ‘Jyotiba Temple’ आहे. याचा आतील भाग आकर्षक आणि साधा आहे, तर बाहेरील बाजूला १०० पायऱ्यांची एक सुंदर शिडी आहे, ज्यावरून भाविक मुख्य मंदिरात प्रवेश करतात. गर्भगृहात श्री जोतिबांची स्वयंभू मूर्ती आहे, जी सुमारे साडेचार फूट उंच आहे आणि ती चतुर्भुज बटू भैरवाच्या रूपात दर्शविली आहे. या मूर्तीच्या हातात त्रिशूल, डमरू आणि साप असून, डोक्यावर शेषनाग आहे. गळ्यात, हातांवर आणि पायांवर विविध दागिन्यांनी सजलेली ही मूर्ती मंदिराच्या आवारात असलेल्या अनेक लहान मंदिरांनी आणि दीपमाळांनी सुशोभित केली आहे. प्रत्येक पायरीवर चढताना तुम्हाला एक वेगळीच ऊर्जा जाणवेल आणि जेव्हा तुम्ही मूर्तीचे दर्शन घ्याल, तेव्हा तुम्हाला दैवी अनुभूती मिळेल. या ‘Jyotiba Temple’ ची स्थापत्यकला पाहून तुम्ही नक्कीच भारावून जाल.

Jyotiba Templeत साजरे होणारे उत्सव: रंगबिरंगी चैत्रापासून पाळखीच्या मिरवणुकीपर्यंत

Jyotiba Temple त चैत्र आणि वैशाख महिन्यांत वार्षिक जत्रा भरते. चैत्र पौर्णिमेला मार्च किंवा एप्रिलमध्ये साजरी होणारी चैत्र यात्रा विशेष असते. या यात्रेत भव्य मिरवणुका निघतात, ज्यात भक्त भजन गातात आणि गुलाबी गुलाल उधळतात, ज्यामुळे एक उत्साही आणि रंगीबेरंगी वातावरण तयार होते. संपूर्ण मंदिर परिसर या गुलाबी रंगाने भरून जातो, जो दूरवरून दिसतो. या उत्सवाचे महत्त्व लक्षात घेऊन, महाराष्ट्र सरकार मोठ्या संख्येने येणाऱ्या भाविकांचे आणि कार्यक्रमांचे व्यवस्थापन करण्यासाठी विशेष दल तैनात करते, कारण या जत्रेसाठी लाखो भाविक कोल्हापूरला येतात. एप्रिल किंवा मेमध्ये होणाऱ्या वैशाख यात्रेत भगवान जोतिबांची पालखी मिरवणूक काढली जाते, जी प्रचंड भक्ती आणि उत्साहात पार पडते. याशिवाय, महाशिवरात्री आणि नवरात्रीही येथे मोठ्या उत्साहात साजरी केली जाते. या जत्रेला तुम्ही एकदा तरी जायलाच हवं, तिथलं वातावरण आणि भक्तांचा उत्साह पाहून तुम्ही थक्क व्हाल. ‘Jyotiba Temple’ येथील उत्सव खऱ्या अर्थाने एक सांस्कृतिक अनुभव देतात.

जोतिबा मंदिरात काय घालावे आणि काय नाही?

जोतिबा मंदिरात जरी कोणताही कठोर पोषाख नियम नसला तरी, आदर दर्शवण्यासाठी तुमचे खांदे आणि पाय झाकले जातील असे सभ्य कपडे घालण्याची शिफारस केली जाते. पुरुषांनी धोतर किंवा पायजमासोबत वरचे वस्त्र घालावे, तसेच फॉर्मल पँट आणि शर्टही घालू शकतात. स्त्रियांनी साडी, हाफ साडी किंवा चुडीदारला प्राधान्य द्यावे. मंदिराच्या परिसरात मिनी-स्कर्ट, शॉर्ट्स आणि स्लीव्हलेस टॉप्स यांसारखे आधुनिक कपडे घालणे टाळावे, ही एक विनंती आहे. या मंदिराची एक पवित्र जागा म्हणून आपण त्याचा आदर केला पाहिजे. अहिंदूंना मंदिर परिसरात फिरण्याची आणि त्याची स्थापत्यकला पाहण्याची परवानगी आहे; तथापि, गर्भगृहात प्रवेशावर काही निर्बंध असू शकतात. या नियमांचे पालन करणे हे मंदिर प्रशासनाला सहकार्य करण्यासारखेच आहे.

जोतिबा मंदिराच्या भेटीची वेळ आणि प्रवेश शुल्क

Jyotiba Temple सोमवार ते रविवार, दररोज सकाळी ५:३० पासून रात्री १० वाजेपर्यंत दर्शनासाठी खुले असते. त्यामुळे तुम्हाला तुमच्या सोयीनुसार कधीही या पवित्र ‘Jyotiba Temple’ ला भेट देता येते. प्रवेश शुल्क या मंदिरात प्रवेशासाठी कोणतेही शुल्क आकारले जात नाही. त्यामुळे तुम्ही कधीही अगदी निवांतपणे दर्शनाचा लाभ घेऊ शकता.

Jyotiba Temple ला भेट देण्यासाठी सर्वोत्तम वेळ

Jyotiba Temple ला भेट देण्यासाठी हिवाळ्याचे महिने, म्हणजे नोव्हेंबर ते फेब्रुवारी हा उत्तम काळ आहे, कारण या काळात हवामान खूप आल्हाददायक असते आणि प्रवासाचा आनंद द्विगुणित होतो. याव्यतिरिक्त, चैत्र पौर्णिमेला (मार्च/एप्रिलमध्ये) होणारी वार्षिक जत्रा अनेक भाविक आणि पर्यटकांना आकर्षित करते. तुम्ही या काळात गेलात तर तुम्हाला एक वेगळाच अनुभव मिळेल. वैकल्पिकरित्या, तुम्ही जून ते सप्टेंबर या मान्सून काळातही मंदिराला भेट देण्याचा विचार करू शकता, कारण या काळात मध्यम पाऊस पडतो आणि आजूबाजूचा परिसर हिरवळीने नटलेला असतो, ज्यामुळे निसर्गाचे एक सुंदर रूप पाहता येते. मात्र, एप्रिल ते मे या उन्हाळ्याच्या महिन्यांमध्ये तापमन खूप जास्त असल्याने प्रवास टाळणे उचित ठरेल. तुमच्या सोयीनुसार आणि हवामानानुसार योग्य वेळ निवडून तुम्ही या मंदिराच्या भेटीचा पूर्ण आनंद घेऊ शकता.

Jyotiba Temple पर्यंत कसे पोहोचायचे? प्रवासाची पूर्ण माहिती!

विमानाने

• जवळचे विमानतळ: छत्रपती राजाराम महाराज विमानतळ, कोल्हापूर (सुमारे ३० किमी).
• या विमानतळावरून हैदराबाद, बेंगळूरु आणि मुंबईसारख्या प्रमुख शहरांसाठी थेट विमानांची सोय उपलब्ध आहे.

रेल्वेने

• जवळचे रेल्वे स्थानक: कोल्हापूर रेल्वे स्थानक (सुमारे २० किमी).
• येथून मुंबई, पुणे, दिल्ली, तिरुपती, हैदराबाद, अहमदाबाद, नागपूर, बेंगळूरु, गोरखपूर, सातारा, सांगली, सोलापूर, धनबाद, बिदर आणि मंगळूरु यांसारख्या विविध शहरांसाठी थेट रेल्वे सेवा उपलब्ध आहेत.

रस्त्याने

• कोल्हापूर राष्ट्रीय महामार्ग-४ (NH-4) वर सोयीस्कर ठिकाणी आहे.
• मुंबई, बेंगळूरु, पुणे, बेळगाव, सोलापूर, सांगली, पणजी, सातारा, महाबळेश्वर, नाशिक, हैदराबाद आणि हुबळी यांसारख्या शहरांशी बससेवा चांगली जोडलेली आहे.
• कोल्हापूरहून शहर बसेस, कॅब किंवा ऑटो-रिक्षा वापरून जोतिबा मंदिरापर्यंत पोहोचता येते. खासगी वाहनाने जायचं असेल तर रस्ते चांगले आहेत.