Shivaneri fort च्या पोटात दडलंय काय? हजारो लोकांसाठी ७ वर्षं पुरेल एवढं अन्नधान्य कसं ठेवलं होतं?

अरे यार, काय सांगू तुम्हाला! कालच बातम्यांमध्ये shivaneri fort बद्दल काहीतरी भारी वाचलं आणि तेव्हापासून मन एकदम हरखून गेलंय. आपल्या महाराष्ट्राची शान, आपला अभिमान – जिथे आपले छत्रपती शिवाजी महाराज जन्माला आले, तो आपला shivaneri fort! नुसतं नाव जरी घेतलं ना, तरी अंगावर शहारे येतात. हा किल्ला म्हणजे नुसता दगड-मातीचा ढिग नाहीये राव, हा तर चालता बोलता इतिहास आहे आपला. पुण्यापासून जवळ, जुन्नरच्या बाजूला असलेला हा किल्ला नुसता बघण्यासारखा नाहीये, तर अनुभवण्यासारखा आहे. प्रत्येक मातीचा कण आपल्याला त्या वेळच्या गोष्टी सांगतो असं वाटतं. विशेषतः आता जी बातमी आलीये ना, ती तर एकदमच चक्रावून टाकणारी आहे. या किल्ल्यावरच्या एका गोष्टीबद्दल वाचलं, जे आपल्या पूर्वजांचं दूरदृष्टी आणि व्यवस्थापन दाखवतं. चला, तुम्हाला पण सांगतो सविस्तर!

शास्त्रज्ञही थक्क झाले ‘त्या’ गोष्टीबद्दल ऐकून!

माहितीये का तुम्हाला, या shivaneri fort चा इतिहास खूप जुना आहे. यादवांनी बांधला होता म्हणे हा किल्ला, जवळपास ३५०० फूट उंचीवर! महादेव पिंडीच्या आकाराचा हा डोंगर, चढायला एकदम कठीण. त्यामुळेच तर या किल्ल्याला सर करणं हे खूप मोठं आव्हान होतं तेव्हाच्या काळात. १६३० मध्ये महाराजांचा जन्म इथे झाला आणि तेव्हापासून या किल्ल्याचं महत्व आणखी वाढलं. पण जी गोष्ट वाचली ना, ती १७ व्या शतकातल्या एका इंग्रज डॉक्टरच्या नोंदींमध्ये सापडलीये. डॉ. जॉन फ्रायर नावाचा हा माणूस १६७३ मध्ये shivaneri fort वर आला होता. त्याने आपल्या नोंदींमध्ये लिहून ठेवलंय की, या किल्ल्यावर इतकं अन्नधान्य साठवलेलं होतं की, तब्बल एक हजार कुटुंबं सात वर्षं आरामात जगू शकतील! कल्पना करा! सात वर्षं! बाहेर काहीही परिस्थिती असो, किल्ल्याच्या आतले लोक सुरक्षित आणि भुकेले नाहीत. हे नियोजन कसं केलं असेल? अंबरखाना नावाच्या जागेत हे धान्य साठवत असत म्हणे. आज तो अंबरखाना तसा अवशेष रूपात आहे, पण विचार करा, तेव्हा आपत्कालीन परिस्थितीसाठी किंवा लढाईच्या काळात वेढा पडल्यास काय जबरदस्त तयारी केलेली होती! हे वाचून खरंच वाटतं, आपला shivaneri fort इतका मजबूत आणि नैसर्गिकरित्या सुरक्षित होता, पण त्याहून महत्वाचं म्हणजे आतल्या लोकांची काळजी घेण्यासाठीचं व्यवस्थापन तर त्याहून जबरदस्त होतं! हे खरंच थक्क करणारं आहे.

महाराष्ट्राची पवित्र ‘ashtavinayak’ यात्रा: जाणून घ्या या अलौकिक दर्शनाबद्दल सर्वकाही!

किल्ल्यावर जायचंय? मग ‘या’ वाटा माहितीच पाहिजेत!

तुम्ही जर shivaneri fort वर जायचा विचार करत असाल, तर ऐका. जुन्नरमधून या shivaneri fort वर जाण्यासाठी दोन मुख्य वाटा आहेत. एक आहे साखळीची वाट आणि दुसरी सात दरवाज्यांची वाट. साखळीची वाट जरा धाडसी लोकांसाठी आहे. जुन्नर बस स्टँडवरून जरा पुढे गेल्यावर एका मंदिराच्या समोरून पायवाट जाते, ती थेट एका कातळभिंतीजवळ घेऊन जाते. तिथे साखळ्या आणि कातळात खोदलेल्या पायऱ्या आहेत. थोडी कठीण आहे ही वाट, पण एकदम Adventure वाली फीलिंग येते. ५० मिनिटांत पोहोचता येतं वर. दुसरी वाट म्हणजे सात दरवाज्यांची वाट. ही जरा सोप्पी आणि जास्त वापरातली आहे. जुन्नरमधून गाडीने किंवा चालत गेल्यावर सरळ पायऱ्या लागतात. या वाटेवर महादरवाजा, पीर दरवाजा, हत्ती दरवाजा असे एकामागे एक सात दरवाजे लागतात. या वाटेने जायला जवळपास दीड तास लागतो, पण चढ एकदम व्यवस्थित आहे. लहान मुलांना किंवा मोठ्यांनाही या वाटेने जाणं सोयीचं पडतं. दोन्ही वाटांचे आपले वेगवेगळे अनुभव आहेत. एकदा साखळीच्या वाटेने जाऊन बघा आणि एकदा सात दरवाज्यांनी. shivaneri fort चा अनुभव दोन्हीकडून एकदम भारी येतो!

shivaneri fort वर पोहोचल्यावर काय काय बघाल?

अरे एकदा का तुम्ही shivaneri fort वर पोहोचलात ना, मग सगळा शीण निघून जातो. सगळ्यात आधी लागतं ते शिवाई देवीचं मंदिर. याच देवीवरून किल्ल्याचं नाव ‘शिवनेरी’ पडलं असं म्हणतात. मंदिरात शांत वाटतं एकदम. मंदिरामागे काही गुहा पण आहेत, पण त्या रात्रभर राहण्यासाठी नाहीत. त्यानंतर महाराजांचं सुंदर स्मारक ‘शिवकुंज’. इथे बाल शिवाजींचा आई जिजाऊंसोबतचा पुतळा आहे, ज्यात ते स्वराज्याची स्वप्नं सांगत आहेत असं दाखवलंय. हे बघताना डोळे पाणवतात. इथेच जवळ तो अंबरखाना आहे, जिथे ते अफाट धान्य साठवलं जायचं. आज जरी तो पडका असला तरी त्याची भव्यता जाणवते. पुढे गेल्यावर लागतो कडेलोट कडा. पूर्वी शिक्षा म्हणून गुन्हेगारांना इथून खाली ढकलून देत असत म्हणे. ऐकूनच भीती वाटते! आणि किल्ल्यावर पाण्याच्या टाक्यांची काय कमी नाही! गंगा-यमुना अशा नावांनी ओळखली जाणारी पाण्याची टाकी बघून थक्क व्हायला होतं. इतक्या उंचीवर पाण्याचा एवढा मोठा साठा कसा असेल तेव्हा! खरंच, shivaneri fort चा प्रत्येक कोपरा काहीतरी नवीन गोष्ट सांगतो. तुम्ही नक्की भेट द्या आणि हा ऐतिहासिक अनुभव घ्या!

📍 मुंबई आणि पुणे येथून प्रवास कसा कराल?

• पुणे येथून: shivaneri fort पुण्यापासून साधारणपणे ९८ किलोमीटर अंतरावर आहे. तुम्ही चाकण-राजगुरुनगर-मंचर-नारायणगाव मार्गे जुन्नरला जाऊ शकता. हा रस्ता चांगला असून गाडीने जायला साधारणपणे २ तास ३५ मिनिटे लागतात. राज्य परिवहन मंडळाच्या (ST) बसेस देखील पुणे स्टेशनवरून जुन्नरसाठी नियमितपणे उपलब्ध आहेत. तुम्ही खाजगी गाडी किंवा टॅक्सी करूनही आरामात जाऊ शकता.
• मुंबई येथून: मुंबईहून shivaneri fort वर जायला दोन मुख्य मार्ग आहेत. एक ठाणे-कल्याण मार्गे थेट जुन्नरला जाणारा, ज्याला साधारणपणे ४ तास १५ मिनिटे लागतील. तुम्ही ST बस किंवा खाजगी वाहनाने जाऊ शकता. हा रस्ता चांगला असला तरी ट्रॅफिक असू शकतं.
• मुंबईहून माळशेज घाट मार्गे: मुंबईहून दुसरा आणि जास्त निसर्गरम्य मार्ग म्हणजे माळशेज घाटमार्गे जुन्नरला जाणं. हा मार्ग जरी थोडा लांब असू शकतो, तरी घाटातून प्रवास करताना खूप सुंदर दृश्यं दिसतात. माळशेज घाट पार केल्यानंतर जुन्नर जवळ येण्यापूर्वी तुम्हाला ‘शिवनेरी किल्ला ९ किलोमीटर’ अशी पाटी दिसेल. हा रस्ता गणेश खिंडीतून किल्ल्याच्या पायथ्याशी जातो. या मार्गाने प्रवास करताना निसर्गाचा अनुभव घेता येतो, पण पावसाळ्यात घाटाची परिस्थिती पाहून जाणं चांगलं.
• सार्वजनिक वाहतूक: पुणे आणि मुंबई दोन्ही शहरातून जुन्नरसाठी महाराष्ट्र राज्य परिवहन मंडळाच्या बसेसची चांगली सोय आहे. जुन्नर बसस्थानकावरून किल्ल्याच्या पायथ्यापर्यंत जाण्यासाठी रिक्षा किंवा स्थानिक वाहतूक उपलब्ध असते. सात दरवाज्यांच्या वाटेच्या पायथ्यापर्यंत डांबरी रस्ता आहे, त्यामुळे तिथे थेट गाडी किंवा रिक्षाने पोहोचता येतं.
• भेटीची उत्तम वेळ आणि इतर टिप्स: शिवनेरी किल्ल्याला भेट देण्यासाठी हिवाळा (ऑक्टोबर ते मार्च) उत्तम असतो. हवामान आल्हाददायक असतं. पावसाळ्यात निसर्ग हिरवागार असतो पण चढताना काळजी घ्यावी लागते आणि घाट मार्गात समस्या येऊ शकतात. किल्ल्यावर पाण्याची टाकी असली तरी स्वतःची पाण्याची बाटली घेऊन जाणं उत्तम. तसेच, चढाईसाठी चांगले बूट घालणं आवश्यक आहे. किल्ल्यावर खायला काही मिळत नाही, त्यामुळे हलका खाऊ सोबत ठेवा.

🤔 आपल्या मनातले काही प्रश्न