Nimgaon Dawadi: अहो मित्रांनो, अलीकडे मी पुण्याजवळच्या एका भन्नाट ठिकाणाला भेट दिली, आणि तुम्हाला सांगतो, माझं मन तिथेच रेंगाळलंय अजून! हे ठिकाण म्हणजे आपलं ऐतिहासिक निमगाव खंडोबा. खरं तर, जुन्या काळात या निमगावला ‘निमगाव-नागना’ असं म्हणायचे, कारण जवळच नागना नावाचं गाव होतं, पण काळाच्या ओघात ते नष्ट झालं आणि मग जवळच्या दावडी गावावरून याला nimgaon dawadi असं ओळखलं जाऊ लागलं. आता तर हे गाव ‘निमगाव-खंडोबा’ याच नावाने ओळखलं जातंय, पण त्यामागची ही नावाची रंजक गोष्ट खूपच इंटरेस्टिंग आहे, नाही का? या गावाची ओळख खूप जुनी आहे आणि ती फक्त खंडोबा मंदिरामुळेच नाही, तर या गावाचं एक वेगळं ऐतिहासिक महत्त्वही आहे. पेशवाईच्या काळात पेशव्यांचे दिवाण चंद्रचूड यांचं इथे वास्तव्य होतं, त्यामुळे nimgaon dawadi ला एक वेगळं ऐतिहासिक महत्त्व मिळालं आहे. तुम्ही एकदा या भीमा नदीच्या काठी वसलेल्या या गावाला भेट द्यायलाच हवी. इथे अजूनही त्या भग्न अवस्थेतील घाटांचे आणि वाड्यांचे अवशेष दिसतात, जे आपल्या पूर्वजांच्या वैभवाची साक्ष देतात. ते पाहताना अक्षरशः अंगावर काटा येतो आणि मनात विचार येतो की, या भिंतींनी किती इतिहास पाहिला असेल! त्या वाड्यांच्या प्रत्येक दगडात एक वेगळी कहाणी दडलेली आहे असं वाटतं. ही फक्त एक धार्मिक जागा नाहीये, तर आपल्या समृद्ध इतिहासाचा आणि संस्कृतीचा एक जिवंत ठेवा आहे. इथे आल्यावर एक वेगळीच सकारात्मक ऊर्जा जाणवते, मनाला शांतता मिळते आणि इतिहासाच्या ओघात कुठेतरी आपणही सामील झाल्यासारखं वाटतं. नक्की भेट द्या इथे, तुम्हालाही हा अनुभव येईल!
जगातील सर्वात BIG HINDU TEMPLE भारतात नाही, ५० कोटी दगडांनी उभारलेलं रहस्यमय मंदिर
nimgaon dawadi मंदिराचा कोट आणि त्याच्या आतलं सौंदर्य!
पुणे-नाशिक महामार्गावरील खेड तालुक्यातल्या राजगुरूनगरपासून फक्त ६ किलोमीटर अंतरावर असलेले हे ‘nimgaon dawadi’ गाव तुम्हाला सहज मिळेल. इथे मंदिराच्या उत्तरेला दीड किलोमीटर अंतरावर एका टेकडीवर हे खंडोबाचं भव्य मंदिर आहे. मंदिरापर्यंत थेट गाडी रस्ता आहे, त्यामुळे वर जाण्यासाठी काहीच त्रास होत नाही. पण जर तुम्हाला ट्रेकिंगची आवड असेल, तर पायऱ्यांचा मार्गही आहे. मंदिराच्या कोटाच्या दक्षिण बाजूने सुमारे १०० पायऱ्या चढून कोटापर्यंत जाता येतं. या पायऱ्या चढताना आजूबाजूला हिरवळ आणि शांत वातावरण खूपच प्रसन्न वाटतं. पायऱ्यांच्या सुरुवातीलाच एक पूर्वाभिमुख भैरवनाथाचं मंदिर आहे, जे खूपच जुनं आणि शांत आहे. मंदिराचा हा ‘कोट’ म्हणजे एक प्रकारचा छोटा किल्लाच म्हणा ना! हा मजबूत दगडी बांधकामाचा कोट चारही बाजूंनी बुरुजांनी वेढलेला आहे आणि त्याची उंची सुमारे २५ फूट आहे. या कोटाचं काम सन १७६९ मध्ये बडोद्याचे सरदार मल्हारराव गायकवाड यांनी केलं होतं, कल्पना करा, किती जुनं बांधकाम आहे हे! कोटाचा पश्चिम दरवाजा कायमचा बंद केलेला आहे, पण पूर्व दरवाजातून आत प्रवेश करता येतो. या पूर्व द्वारावर एक नगारखाना बांधलेला आहे, जिथे पूर्वी सकाळी आणि संध्याकाळी नगारे वाजत असतील, त्याची कल्पना करूनच मन भरून येतं. या पूर्वद्वाराच्या दोन्ही बाजूंना छोट्या मंडपी आहेत, ज्यात दक्षिण बाजूला गणपतीची आणि उत्तर बाजूला हनुमानाची सुंदर मूर्ती आहे. कोटाच्या आतल्या बाजूला ७६ ओवऱ्या आहेत आणि त्याची लांबी १९५ फूट व रुंदी ११८ फूट आहे. या सगळ्यावरूनच या मंदिराची भव्यता आणि ऐतिहासिक महत्त्व किती मोठं आहे हे लक्षात येतं.
मुख्य मंदिराचं अद्भुत दर्शन आणि देवाचं प्रकटस्थान!
पूर्वेकडच्या दरवाज्यातून कोटात प्रवेश करताच दरवाज्याच्या उत्तरेला दोन घोडे आणि एक वृंदावन दिसतं. मंदिराच्या समोर तीन भव्य दीपमाळा आणि दोन दीपमाळांचे चोथरे आहेत, जे रात्रीच्या वेळी दिव्यांनी उजळून निघतात तेव्हाचं दृश्य तर एकदम भारी अनुभव असतं. समोरच एका मेघदंबरीत नंदीची प्रतिमा आहे, जी अतिशय सुंदर आणि शांत दिसते. आणि मग समोर दिसतं ते आपलं पूर्वाभिमुख खंडोबाचं मुख्य मंदिर! या मंदिराची रचना ‘सदर’, ‘मंडप’ आणि ‘गर्भगृह’ अशी आहे. सदर पंचकमानी असून दोन्ही बाजूंच्या कमानींमध्ये सोफे आहेत, जिथे भाविक बसून शांतपणे दर्शन घेऊ शकतात. मधल्या कमानीसमोर मंडपाचं प्रवेशद्वार आहे. मंडप घुमटकार असून आठ कमानींनी युक्त आणि खांबविरहित आहे, ज्यामुळे आत खूप मोकळी जागा वाटते. मंडपाला पूर्वद्वारासोबतच दक्षिण आणि उत्तरेकडूनही दरवाजे आहेत. दक्षिण आणि उत्तरद्वाराच्या दोन्ही अंगांना प्रत्येकी दोन खोल्या आहेत आणि दक्षिण बाजूला देवाचं शेजघर आहे, जिथे देवाच्या पाळण्यासह इतर पूजेचं सामान ठेवलेलं आहे. मंडपाच्या पश्चिम बाजूला गर्भगृह आहे. गर्भगृहात मध्यभागी एका योनीत खंडोबाची पंचलिंगे आहेत, जी पितळी मुखवट्याने झाकलेली असतात, ही मूर्ती बघून मन भरून येतं. यांच्या मागे चौथऱ्यावर धातूच्या बानाई, खंडोबा, म्हाळसा आणि खंडोबा-म्हाळसा यांच्या उत्सव मूर्ती आहेत, ज्या उत्सवांच्या वेळी पालखीतून काढल्या जातात. या उत्सवमूर्तींच्या पाठीमागे भिंतीत उभी बानाई, बसलेला खंडोबा आणि म्हाळसा यांच्या मोठ्या मूर्ती आहेत. आजचं हे भव्य मंदिर म्हणजे खंडोबाच्या प्रकटस्थानांपैकी तिसरं स्थान आहे. देव आधी अरुडमल येथील धामणटेक इथे प्रकटले, मग मुख्य मंदिरामागील टेकडीवर (ज्याला ‘कडेपठार’ म्हणतात), आणि तिथून ते आजच्या ‘nimgaon dawadi’ येथील या ठिकाणी आले, अशी मान्यता आहे. विशेष म्हणजे, रविवार, २६ नोव्हेंबर १४२४, मार्गशीर्ष शुक्ल पंचमी रोजी देव लिंगरूपाने इथे प्रकटले होते आणि ग्रामस्थांनी तिथे मंदिर बांधलं, त्यानंतर सन १७३८ मध्ये गंगाधर यशवंत आणि बाजी गंगाधर चंद्रचूड यांनी या मंदिराचं पुनर्निर्माण केलं. मंदिराच्या गर्भगृह आणि मंडपावर आकर्षक शिखरे आहेत, जे लांबूनच दिसतात आणि मंदिराची शान वाढवतात.
परिसराचं विहंगम दृश्य आणि अजून काही खास जागा!
nimgaon dawadi मंदिराच्या प्रदक्षिणा मार्गावर गर्भगृहाच्या पाठच्या भिंतीला एक पश्चिमाभिमुख देवडी आहे, ज्यात म्हाळसाबाई शिळा आणि महिषासुरमर्दिनी भवानीची दगडी मूर्ती आहे. इथे बसून देवाची स्तुती करताना एक वेगळीच अनुभूती येते. मंदिराच्या परिसरात, दक्षिण बाजूला एक थडगं आहे, ते खंडोबाची निस्सीम भक्त असलेल्या मुरुळीचं असल्याचं सांगितलं जातं. यावरूनच मंदिराला किती जुना आणि पवित्र इतिहास आहे हे कळतं. मंदिराच्या कोटाच्या सज्जावर जाण्यासाठी उत्तर आणि दक्षिण बाजूंनी पायरी मार्ग आहे. इथून मंदिराच्या कोटाचं सज्यावरून आणि नगारखान्यावरून दिसणारं परिसराचं विहंगम दृश्य तर काय सांगू तुम्हाला! ‘nimgaon dawadi’ च्या या परिसरात भटकताना तुम्हाला इतिहासाचे थर जाणवतील. खूप दूरवरची हिरवळ, डोंगर आणि शांतता पाहून मन एकदम प्रसन्न होऊन जातं. मंदिराच्या कोटाच्या पश्चिमेला एक छोटी टेकडी दिसते, या टेकडीवर एक पूर्वाभिमुख देवडी आहे, यात पंचलिंग असून समोर नंदी आहे. या देवडीला ‘कडेपठार’ असं म्हणतात. हे खंडोबाचं मंदिर आजच्या ठिकाणी येण्यापूर्वीचं दुसरं स्थान मानलं जातं. या ठिकाणाहून देव आजच्या मंदिराच्या ठिकाणी आल्याचं मानलं जातं, त्यामुळे या जागेलाही खूप महत्त्व आहे. तुम्ही इथे नक्कीच थोडा वेळ घालवून शांतता अनुभवा. एकदम भारी आणि शांततापूर्ण अनुभव मिळेल तुम्हाला इथे येऊन. त्यामुळे, एकदा तरी तुम्ही या ऐतिहासिक आणि धार्मिक ‘nimgaon dawadi’ ला नक्की भेट द्या, हे माझं तुम्हाला आवाहन आहे! तुमच्या मित्र-मैत्रिणींना घेऊन जा आणि आपल्या महाराष्ट्राच्या या अद्भुत वारशाचा अनुभव घ्या. मला खात्री आहे, तुम्हालाही इथे येऊन खूप आनंद होईल आणि ही जागा कायम तुमच्या आठवणीत राहील.
📍 मुंबई आणि पुणे येथून प्रवास कसा कराल?
- पुण्याहून खाजगी वाहन (कार/बाईक): पुण्याहून nimgaon dawadi खंडोबा हे सुमारे ६५-७० किमी अंतरावर आहे. पुणे-नाशिक महामार्गाने (NH60) राजगुरूनगर (खेड) पर्यंत या. राजगुरूनगरपासून सुमारे ६ किमी अंतरावर निमगाव खंडोबा आहे. राजगुरूनगर शहरातून डावीकडे वळल्यास निमगावकडे जाण्याचा मार्ग दिसतो. प्रवासाला साधारणतः १.५ ते २ तास लागतील. रस्ते खूप चांगले असल्याने प्रवास सुखकर होतो आणि तुम्ही तुमच्या सोयीनुसार थांबे घेऊ शकता.
- पुण्याहून बसने प्रवास: पुणे स्टेशन किंवा शिवाजीनगर बस स्थानकावरून MSRTC च्या राजगुरूनगरला जाणाऱ्या अनेक बसेस मिळतात. राजगुरूनगरला पोहोचल्यावर तिथून निमगाव खंडोबासाठी स्थानिक रिक्षा किंवा खाजगी टॅक्सी सहज उपलब्ध असतात. बसने राजगुरूनगरला पोहोचायला सुमारे १ ते १.५ तास लागतो, आणि तिथून पुढे nimgaon dawadi ला १०-१५ मिनिटे लागतील. बस प्रवासाचा खर्च कमी असतो आणि तो अधिक परवडणारा पर्याय आहे.
- मुंबईहून खाजगी वाहन (कार): मुंबईहून nimgaon dawadi खंडोबा सुमारे १८०-१९० किमी अंतरावर आहे. मुंबई-पुणे एक्सप्रेसवेने पुण्यापर्यंत या. पुण्याहून वर नमूद केल्याप्रमाणे पुणे-नाशिक महामार्गाने (NH60) राजगुरूनगरमार्गे निमगावला पोहोचता येते. प्रवासाला साधारणतः ३.५ ते ४ तास लागतील, ज्यामध्ये एक्सप्रेसवेवरील वेग आणि राजगुरूनगरपर्यंतचा रस्ता समाविष्ट आहे. टोलचे पैसे लागतील, पण प्रवास जलद आणि आरामदायक होतो.
- मुंबईहून रेल्वेने: मुंबईहून पुण्यापर्यंत रेल्वेने प्रवास करता येतो. पुणे हे nimgaon dawadi खंडोबासाठी सर्वात जवळचे मोठे रेल्वे स्टेशन आहे. पुण्याला पोहोचल्यावर तुम्ही बस, टॅक्सी किंवा खाजगी वाहन भाड्याने घेऊन निमगाव खंडोबाकडे जाऊ शकता. मुंबईहून पुण्यापर्यंत अनेक रेल्वे पर्याय उपलब्ध आहेत, ज्यात दख्खन क्वीन, इंद्रायणी एक्सप्रेस यांसारख्या जलद गाड्यांचा समावेश आहे. रेल्वे प्रवास ४-५ तासांचा असू शकतो, पण तो आरामदायक असतो.
- स्थानिक प्रवास आणि मुक्काम: निमगाव खंडोबामध्ये थेट मुक्कामासाठी मर्यादित पर्याय आहेत, त्यामुळे बहुतेक पर्यटक राजगुरूनगर किंवा पुण्यामध्ये राहणे पसंत करतात. राजगुरूनगरमध्ये सामान्य दर्जाची हॉटेल्स आणि गेस्ट हाऊस उपलब्ध आहेत. जर तुम्ही सकाळी लवकर निघून संध्याकाळपर्यंत परत येऊ शकत असाल, तर एका दिवसाची सहल म्हणूनही निमगाव खंडोबाला भेट देणे सोयीचे आहे. मंदिराच्या जवळ खाण्याची सोय आणि पिण्याच्या पाण्याची व्यवस्था आहे.